टाउको दुख्ने विभिन्न कारण हुन्छन्। नेपालको सन्दर्भमा भन्ने हो भने टाउको दुख्नुको ६० प्रतिशत कारण तनाव हो। त्यस्तै माइग्रेनका कारण दुख्छ भने संक्रमण, साइनोसाइटिस, मेनेन्जाइटिस, ब्रेन ट्युमर लगायतका कारणले समेत टाउको दुख्छ। 

तनावको कारणले टाउको दुखेको छ भने वरिपरि केही थिचिएजस्तो हुन्छ। माइल्ड खालको टाउको दुखाइ भइरहने अनि २/३ दिन दुखिरहने र निन्द्रा समेत नलाग्ने हुन्छ। त्यस्तो खालको टाउको दुखाइलाई हामी ‘टेन्सन हेड्याक’ भन्छौं।

टेन्सन हेड्याकमा धेरै खालका कारण हुन्छन्। त्यसैले तनावको कारण के हो पत्ता लगाउनुपर्छ। कहिलेकाहीँ मेडिटेसन गरेर ठीक हुनसक्छ अनि मनोवैज्ञानिक परामर्शले समेत ठीक हुन सक्छ।साथीभाइसँग कुरा गर्ने गर्नुपर्छ।

टाउको दुखाइसँगै निन्द्रा समेत लाग्दैन भने औषधिको प्रयोग गर्नुपर्छ। ३ देखि ६ महिनाको औषधिले यो समस्या ठीक हुन्छ।

अर्को भनेको माइग्रेनका कारण टाउको दुख्ने हो। माइग्रेन भएपछि २/३ दिनसम्म टाउको दुख्ने हुनसक्छ। यो महिनाको २/३ पटक या हप्ताको २/३ पटक हुनसक्छ। माइग्रेनमा एक पाटो मात्र दुख्छ कि दायाँ कि बायाँ मात्र दुख्छ।

अर्को खालको माइग्रेनमा धेरै आँखा दुख्छ। आँखा यसरी दुख्छ कि टाउको नै फोड्न मन लाग्ने हुन्छ। त्यस्तो खालको टाउको दुखाइमा लामो समसयसम्म औषधि खानुपर्ने हुन्छ। माइग्रेन हुनेले खानेकुरामा धेरै ध्यान दिनुपर्छ। यदि तपाईंको आमा वा बुवामा माइग्रेन छ भने असर पर्न सक्छ।

कहिलेकाहीँ खाने कुरामा अनुशासन अपनाइयो भने आफै निको हुनसक्छ। सिसामा राखेको अचार, चकलेट, दुध र दुधबाट  बनेको परिकार अजिनो-मोटो,अल्कोहल नखाएमा माइग्रेन ८० प्रतिशतले ठीक हुन्छ। कतिलाई औषधि नचाहिने पनि हुनसक्छ।

कसैलाई माइग्रेनले गर्दा अफिस जानै नसक्ने हुन्छ। त्यस्ता माइग्रेनका बिरामीका लागि टाउकोमा डिभाइस जोडेर समेत उपचार गर्न सकिन्छ।

मौसम परिवर्तनको समय विशेष गरेर गर्मीको बेलामा टाउको दुख्न सक्छ। हाम्रो शरीरलाई दैनिक ३ लिटर पानी चाहिन्छ। त्यो पानी कम भयो भने टाउको दुख्छ। कतिपय महिलालाई नुनको कमी भएर टाउको दुख्न सक्छ। बिहानमा बिरे नुन राखेर पानी खायो भने टाउको दुख्ने कम हुन सक्छ। यस्तो टाउको दुखाइमा पहिला पानी खाने अनि पानी खाएर पनि ठीक भएन भने प्यारासिटामोल खान सकिन्छ।

टाउको दुख्ने ९ कारण यसप्रकार छन्।

-पहिलो टेन्सन हेड्याक हो। यस्तो बेला टाउकोमा केही बाँधेजस्तो गरेर दुख्छ। निन्द्रा कम लाग्ने आलस्य हुने हुन्छ। अनि धेरै खुसी हुन नसक्ने हुन्छ।

-दोस्रो भनेको माइग्रेन हो। यस्तो बेला कहिलेकाहीँ ३ दिनसम्म टाउको दुख्छ।

-अर्को भनेको क्लस्टर हेड्याक हो। यस्तो बेला एउटा आँखाको वरिपरि मात्र दुख्छ। त्योभन्दा बाहिर जाँदैन। कहिलेकाहीँ आँखा रातो हुनसक्छ। यो पनि ३/४ दिनसम्म हुनसक्छ।

-टाउको दुख्नुको चौथो कारण उच्च रक्तचाप हो। त्यस्तो बेला टाउको गह्रौ हुन्छ। सुत्दा पनि र उठ्दा पनि टाउको दुख्ने हुन्छ।

-मौसमको बदली हुँदा समेत टाउको दुख्ने हुन्छ। धेरै तापक्रम भएको ठाउँमा पानीको कमी भयो भने टाउको दुख्छ। त्यस्तो बेला पूरै टाउको दुख्छ भने निन्द्रा धेरै लाग्छ।

-टाउको दुख्नुको छैठौं कारण पिनास हो। यस्तो बेला अनुहारको वरिपरि दुख्छ भने ज्वरो समेत आउन सक्छ।

-टाउकोमा संक्रमण भएको छ भने टाउको दुख्ने हुन्छ अनि ज्वरो आउने र वान्ता हुन सक्छ।

-आठौं कारण अलि गम्भिर खालको हुन्छ। ५० वर्ष पुगेको या ४० वर्ष कटेकाहरूलाई अचानक टाउको दुख्यो भने नसा फुट्न सक्छ। कोही बिरामी तत्कालै बेहोस हुनसक्छ अनि कोही अस्पताल पुगेर बेहोस हुन सक्छन्।

-मस्तिष्कमा ट्युमर छ भने टाउको दुख्ने हुन्छ। ब्रेन ट्युमरले ठाउँ ओगटिरहेको छ भने कहिले दुख्ने, कहिले नदुख्ने हुन्छ। छारे रोगको जस्तो लक्षण देखिने अनि कहिलेकाहीँ धेरै प्रेसर भयो भने वान्ता हुने समेत हुन्छ।

मलाई टाउको दुखेको हो प्यारासिटामोल खाएर बस्छु भनेर मात्र हुँदैन। टाउको दुखेको छ अनि अरू कुनै लक्षण छ भने हस्पिटल गएर चिकित्सकको परामर्शमा एमआरआई गराउन पर्ने हुनसक्छ।
होल बडी चेकअप गराउँदा घाँटीभन्दा तलको मात्र परीक्षण गर्ने चलन छ। तर घाँटीभन्दा माथिको परीक्षण गरिँदैन। विकसित देशमा हरेक २ वर्षमा टाउकोको एमआरआई गरिन्छ। घाँटीको मूल नसा र टाउकोको एमआरआई गरियो भने धेरै समस्या थाहा हुन्छ। चिकित्सकको परामर्शमा कस्ता व्यक्तिले एमआरआई गर्ने नगर्ने भन्ने थाहा पाउन सकिन्छ।

टाउको दुखाइबाट जोखिन तनावबाट मुक्त हुनुपर्छ। आफूले गरेका कामबाट खुसी हुनुपर्छ। एकछिन भने पनि व्यायाम योग गर्ने, नाच्ने लगायतका गतिविधिले तनाव कम गराउन सक्छ। बिहान बिउँझिनसाथ मोबाइल चलाउनुको सट्टा १५ मिनेट भए पनि ध्यान योग गर्यो भने टाउको दुख्नबाट जोगिन सक्छ। माइग्रेन हेड्याकको बारेमा चिकित्ससँग परामर्श गरेर अगाडि बढ्नुपर्छ।

(इन्टरभेन्सनल न्युरो सर्जन डा. प्रसन्ना कार्की ललितपुरको नख्खुमा रहेको नेपाल मेडिसिटी अस्पतालमा कार्यरत छिन्।)